سندرم پای بی‌قرار ( restless legs syndroms)  نوعی اختلال حرکتی و اختلال خواب است. افراد دچار این بیماری به سختی می توانند مشکل حسی مبهم در عمق  پاهای خود را توصیف کنند. این بیماران نیاز مبرمی به حرکت دادن پاهای‌شان دارند. احساس کشیدگی، سوزش، گزگز، احساس کاذب حرکت مایع  یا حرکت مورچه در ساق پاها مواردی هستند که بیماران ذکر می‌کنند.

معمولاً این بیماران نمی‌توانند به خواب روند یا مکررا از خواب بیدار می‌شوند. علائم با حرکت دادن پاها بهتر می‌شوند و موقع استراحت بدتر می‌شوند. همچنین اوج علائم عصرها و شب‌هاست.

گاهی همراه این بیماری، پرش در پاها بلافاصله پس از بخواب رفتن یا در طی خواب رخ می دهد نام این پرش‌ها “حرکات دوره‌ای اندام در خواب” است.

این بیماری بسیار شایع است ولی اغلب بیماران نمی دانند که این یک اختلال در سیستم مغز و اعصاب است.

نشانگان پاهای بی‌قرار (RLS) یک اختلال عصبی حرکتی شایع است که حدوداْ ۱۰درصد از بزرگسالان را مبتلا می‌کند. حدود یک سوم از مبتلایان به نشانگان پاهای بی‌قرار دارای علایم متوسط تا شدید هستند و به درمان طبی نیاز دارند. هرچند تقریباً یک سوم از بیماران مبتلا به آن برای اولین بار علایم خود را قبل از ۱۸سالگی تجربه می‌کنند ولی شیوع این بیماری با افزایش سن، افزایش می‌یابد.

این بیماری در زنان ونیز در افراد بی‌تحرک و دارای اضافه وزن ، شایع‌تر است. استعداد ژنتیکی ، برای ابتلا به این بیماری در آن‌هایی که در سنین پایین‌تر دچار می‌شوند وجود دارد.

ممکن است نشانگان پاهای بی‌قرار یک اختلال اولیه باشد، یا اینکه ثانویه به کمبود آهن، نارسایی کلیه، بارداری یا استفاده از داروهای خاص یا آسیب طناب نخاعی باشد. درمان علل ثانویه نشانگان پاهای بی‌قرار ممکن است به بهبود یا برطرف‌شدن علایم منجر شود.
این بیماری‌ در بیماران مبتلا به بیماری پارکینسون بیشتر از عموم جمعیت است؛ نشانگان پاهای بی‌قرار با افزایش خطر ابتلا به بیماری پارکینسون همراه نبوده است.

علل بیماری سندرم پای بی‌قرار ( restless legs syndroms) :

علت قطعی این بیماری معلوم نیست. احتمال دارد مشکل مربوط به ماده‌ای به نام دوپامین باشد.

دوپامین یک ماده‌ی شیمیایی است که در بدن تولید می‌شود و برای ارتباط بین برخی سلول‌ها در مغز لازم است. برای تولید دوپامین، آهن لازم است؛ بنابراین کمبود آهن می تواند تولید این ماده را مختل کند.

برخی داروها ممکن است علائم بیماری بی‌قرار را ایجاد کنند، نظیر بعضی داروهای سرماخوردگی، داروهای معده، داروهای ضد افسردگی و بعضی داروهای دیگر روانپزشکی. همچنین شکلات، نیکوتین، الکل (بخصوص شراب قرمز) یا هر چیزی که کافئین داشته باشد مانند قهوه، چای، و کولاها می توانند علائم این بیماری را تشدید کنند.

بعضی افراد دچار بیماری پای بی‌قرار هیچ مشکل طبی دیگری ندارند، ولی ممکن است افراد دیگری در خانواده مثل برادر، خواهر، مادر، پدرو فرزندان نیز درگیر این بیماری باشند یعنی بیماری می تواند ژنتیک باشد که در این صورت به آن فرم اولیه می‌گویند و این فرم معمولا در سنین قبل از ۵۰سالگی شروع می‌شود.

اگر چه نام این بیماری پای بی‌قرار است ولی در موارد شدید ممکن است دست ها هم مبتلا شوند. خوب است بدانید بیماری پای بی‌قرار در فرهنگ‌های مختلف اسامی متفاوتی دارد.

عناوین مختلفی از قبیل گزگز کردن، تیر کشیدن و…اصطلاحات شایعی هستند که در مورد این بیماری به کار می‌روند، اگرچه در بیشتر مواقع این بیماری در موقع استراحت بروز می کند ولی در موارد شدیدتر در هنگام فعالیت هم اتفاق می‌افتد.

این بیماری ممکن است در حاملگی، نارسایی کلیه، کمبود آهن، مشکلات تیرویید و بیماریهای سیستم اعصاب محیطی رخ دهد. در این صورت به آن فرم ثانویه می‌گویند و این فرم معمولاًدر سنین پس از ۵۰سالگی شروع می‌شود.

هیچ روش آزمایشگاهی یا تصویربرداری نمی‌تواند این بیماری را تشخیص دهد و تشخیص فقط توسط پزشک بر اساس شرح علائم بیمار داده می‌شود. ولی آزمایش خون و روش‌های دیگر می‌تواند در رد بیماری‌های دیگر و بررسی فرم‌های ثانویه کمک کند.

شیوع:

بیماری پای بی‌قرار بسیار شایع است. در بسیاری از مطالعاتی که در اروپا انجام شده شیوع آن در مردم عادی بین ۱۰تا ۲۰درصد برآورد شده است. یعنی از هر ۵نفر یک نفر ممکن است به این بیماری مبتلا شود و از آن‌جا که این بیماری در فرهنگ ما و در میان پزشکان به درستی جا نیفتاده بیماران مبتلا به پای بی قرار فوق العاده سرگردانند یعنی به پزشکان مختلف مربوط به مفاصل و استخوان‌ها مراجعه می‌کنند.

شیوع این بیماری در زنان بیشتر است و۳۰تا ۴۰درصد موارد آن ارثی است. از سنین جوانی به بعد نیز کم کم علائم آن شروع شده و در سنین میانسالی تشدید می‌شود.

RLSاغلب در افرادی که از سایر جهات سالمند، در هر سنی و در هر دو جنس رخ می دهد. بین ۵تا ۱۵نفر از هر ۱۰۰نفر ،RLSرا زمانی در زندگیشان تجربه کرده اند ، علایم RLS، دوره هایی از عود و بهبود، بدون هیچ دلیل مشخصی دارد و بیشتر در خانم‌ها و افراد سالمند رخ می‌دهد. البته گزارش‌هایی از ابتلای بچه‌ها به این ناراحتی نیز منتشر شده است.

RLSدر بچه‌ها به اشتباه دردهای ناشی از رشد تلقی می‌گردد و همچنین بچه‌ها را بی قرار و بی‌توجه می‌کند که با سندرم پرفعالیتی، نقص توجه(ADHD) اشتباه می‌گردد.

RLSهمچنین در خانم‌های حامله بخصوص در ۶ماهه‌ی آخر بارداری تشدید می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد ۸۰%از افراد دچار RLS،PLMSنیز دارند ولی بیشتر مبتلا به PLMS،RLSندارند.

پاتوفیزیولوژی

اختلالاتی در کارکرد دوپامین و آهن در دستگاه عصبی مرکزی مبتلایان به نشانگان پاهای بی‌قرار وجود دارد، هرچند این ارتباطات به طور کامل شناخته نشده است. میزان آهن دربعضی مراکز مغز مثل ماده سیاه (Substantia Nigra) و پوتامن در این بیماران‌ پایین است.

سطح فریتین در مایع مغزی‌–‌نخاعی این بیماران به طور معنی‌دار کمتر است. آهن در هیدروکسیلاز تیروزین، که مرحله‌ای آنزیمی و محدودکننده میزان تبدیل تیروزین به دوپامین است، نقش کوفاکتور دارد.

علت RLSچیست؟

علت اصلی RLSهنوز مشخص نشده است ولی به نظر می‌رسد ماده‌ای شیمیایی در مغز به نام دوپامین در این زمینه نقش دارد. داروهایی که میزان دوپامین مغز را افزایش می‌دهند باعث بهبود علائم RLSمی‌گردند.

برخی شرایط طبی نیز باعث ایجاد علائم RLSمی‌گردد که عبارتند از:

- پایین بودن سطح خونی آهن
- اختلال جریان خون در پاها
- اختلال اعصاب ناحیه نخاع یا پاها
-اختلالات عضلانی
- اعتیاد به الکل
- کمبود ویتامین‌ها یا مواد معدنی خاص

برخی مواردRLS، ارثی است. در ۵۰%افراد مبتلا به RLSکه هیچکدام از شرایط طبی فوق را ندارند، فرد دیگری از اعضای خانواده نیز دچار این علایم است که نشانگر ارثی بودن این بیماری می باشد. بدلیل نامشخص فرم ارثیRLSشدید تر است و به سختی به درمان جواب می‌دهد.

صرف نظر از علت به وجود آورنده‌یRLS، برخی داروها و مواد نیز علائم را شعله‌ور می‌سازد که شامل داروهای رایج آلرژی و سرماخوردگی، کافئین(قهوه) الکل و تنباکو است.

تشخیص بیماری

تشخیص نشانگان پاهای بی‌قرار، بالینی است و براساس نیاز به تکان‌دادن پاها که معمولا با احساس ناراحتی همراه است، وقوع حین استراحت، بهبود با فعالیت و بدترشدن علایم هنگام عصر یا شب مطرح می‌شود.

وجود حرکات دوره‌ای اندام حین خواب(PLMS) به نفع تشخیص نشانگان پاهای بی‌قرار‌ است. تقریبا ۸۰درصد از مبتلایان به نشانگان پاهای بی‌قرار، به حرکات دوره‌ای اندام حین خواب دچار هستند. درمان موثر نشانگان پاهای بی‌قرار به طور مشخص حرکات حین خواب را نیز کاهش می‌دهد.

تشخیص نشانگان پاهای بی‌قرار‌ در کودکان همانند بزرگسالان است . علاوه بر این، ممکن است کودک با زبان مخصوص به خود علایمی را توصیف کند که مطرح‌کننده ناراحتی در پاها باشد، یا اختلال خواب، یا یک والد یا خواهر و برادر مبتلا داشته باشد.

شرح حال و معاینه فیزیکی دقیق، همچنین تحلیل آزمایشگاهی می‌تواند اختلالاتی با علایم مشابه یا علل زمینه‌ای این بیماری را شناسایی کند.

شرح حال اطلاعات باارزشی در اختیار ما قرار می‌دهد، نظیر تواتر و شدت علایم؛ درمان‌های قبلی برای این بیماری؛ داروهای فعلی؛ تاریخچه‌ی خانوادگی؛ استفاده از کافئین، الکل یا تنباکو.

برای تشخیص به بررسی آزمایشگاهی نیازی نیست، اما می‌توان از آن برای کنارگذاشتن علل ثانویه بهره جست. آزمون‌‌های آزمایشگاهی اولیه شامل بررسی‌های متابولیک پایه و اندازه گیری سطح فریتین است.

تشخیص‌های افتراقی عبارتند از:

کرامپ شبانه‌ پاها، لنگش، نوروپاتی محیطی و آکاتیزی(Akathisia)

در صورتی که علائم زیر را احساس می‌کنید مبتلا به RLSهستید:

۱) اضطرار شدید برای حرکت دادن پاها
۲) احساس ناخوشایند در پاها از قبیل مورمور شدن ،گزگز، احساس حرکت حشرات روی پوست و ….
۳) بدتر شدن علائم با استراحت یا عدم فعالیت بخصوص در حالت نشسته و درازکش
۴) بهتر شدن علائم با حرکت دادن پاها
۵) بدتر شدن علائم در عصر وشب یا درزمان خواب

درمان

ترک قهوه و الکل

ترک سیگار

ورزش روزانه

قبل از این‌که زیاد خسته شوید بخوابید

ساعات خواب و بیداری خود را منظم کنید

بیماری‌هایی که باعث تشدید یا ایجاد پای بی‌قرار می‌شوند نظیر کمبود آهن باید توسط پزشک درمان شوند

داروهایی که اثر شبیه دوپامین دارند توسط پزشک تجویز می‌شوند مانند سیفرول (۷٫میراپکس یا پرامی پکسول،( رکیپ (روپینیرول)، لوودوپا و…

گاهی با این داروها علائم زودتر در عصر رخ می دهند و شدیدتر می‌شوند و در این صورت باید پزشک خود را مطلع سازید تا میزان یا زمان یا نوع دارو را عوض کند.

درمان بیماری‌های زمینه‌ای

اگر نشانگان پاهای بی‌قرار،‌ ثانویه به بیماری زمینه‌ای دیگر باشد، درمان آن بیماری می‌تواند سبب بهبود یا برطرف‌شدن علایم شود. به عنوان مثال، افراد مبتلا به کمبود آهن (با یا بدون کم‌خونی) که به نشانگان پاهای بی‌قرار‌ نیز مبتلا هستند ممکن است با مصرف آهن علایم‌شان برطرف شود.

این بیماری حین بارداری، به ویژه در سه ماهه سوم شایع و احتمالا با زایمان برطرف می‌شود.

افرادی که ثانویه به بیماری مزمن کلیه دچار این بیماری شده‌اند ممکن است پس از پیوند کلیه علایم‌شان برطرف شود.

عوامل مرتبط با شیوه‌ی زندگی

درباره‌ی تأثیر شیوه زندگی بر علایم نشانگان پاهای بی‌قرار اطلاعات اندکی در دست است. محدودکردن مصرف کافئین، الکل و تنباکو ممکن است سبب بهبود علایم شود. فعالیت‌هایی که سبب تحریک قوای ذهنی می‌شود نیز ممکن است علایم را بهبود بخشد.

شیوع بیماری در افراد بی‌تحرک و دارای اضافه وزن بیشتر است. علایم بیماری با استفاده از برنامه‌های ورزشی مشتمل بر آموزش کاهش مقاومت بدن و ورزش‌های هوازی بهبود می‌یابد.

داروها

به طورکلی تمامی بیماران مبتلا به نشانگان پاهای بی‌قرار برای درمان علایم خود به دارو نیاز ندارند.

دسته‌‌های دارویی مختلفی علایم این بیماری را بهبود می‌دهند در صورت نیاز به دارو، آگونیست‌های دوپامین درمان اولیه برای نشانگان پاهای بی‌قرار متوسط تا شدید هستند. سایر داروهایی که ممکن است مؤثر باشند عبارتند از گاباپنتین، کاربی‌دوپا / لووودوپا، اوپیوییدها و بنزودیازپین‌ها.

برخی افراد ممکن است به بیش از یک دسته دارویی نیاز داشته باشند.

۱-آگونیست‌های دوپامین:

برای بیماری‌ متوسط تا شدید درمان خط اول مناسبی به شمارمی‌روند.آگونیست‌های دوپامین متفاوت‌اند، هرچند گیرنده‌های عصبی دوپامین را فعال می‌کنند. مکانیسمی که از طریق آن دوپامین و آگونیست‌های دوپامین سبب بهبود علایم می‌شوند به خوبی شناخته نشده است. پرامیپکسول (Mirapex) و روپینیرول (Requip) هر دو برای درمان بیماری متوسط تا شدید به کار می‌روند. دوز آگونیست‌های دوپامین برای درمان این بیماری کمتر از دوز مورد نیاز برای بیماری پارکینسون است.

کابرگولین (Dostinex)‌ و پرگولید (Permax)، که آگونیست‌های دوپامینی مشتق از ارگوت هستند، در این بیماری اثربخش هستند. با این حال، اداره غذا و داروی ایالات متحده (FDA) این داروها را برای درمان این بیماری تأیید نکرده است. آگونیست‌های دوپامینی ارگوت به میزان اندک سبب اختلال دریچه‌ای قلب می‌شوند، که به جمع‌آوری پرگولید از بازار منجر شد.

عوارض جانبی آگونیست‌های دوپامین عبارتند از تهوع، خواب‌آلودگی حین روز، و افت فشار خون وضعیتی.

۲-کاربی‌دوپا/نودوپا:

 لوودوپا پیش‌ساز دوپامین است. لوودوپا معمولاً با کاربی‌دوپا ترکیب می‌شود، که مانع از شکسته‌شدن لوودوپا در بافت‌های محیطی می‌گردد. کاربی‌دوپا / لوودوپا در درمان نشانگان پاهای بی‌قرار موثر است، اما در افرادی که به درمان روزانه نیاز دارند وقوع پدیده تقویت (Augmentation) مصرف آن را محدود می‌سازد. در این پدیده، ممکن است طی روز علایم زودتر بروز کند، شدت بیشتری داشته باشد، یا در سایر قسمت‌های بدن (مثلا بازوها) رخ دهد که پیش از درمان وجود نداشته است. در ۸۲درصد از مبتلایان به نشانگان پاهای بی‌قرار که کاربی‌دوپا/لوودوپا دریافت می‌کنند پدیده تقویت رخ می‌دهد. ممکن است این پدیده با مصرف آگونیست‌های دوپامین نیز دیده شود، اما نه به این شدت.

۳- گاباپنتین (Neurontin):

 گاباپنتین برای درمان این بیماری‌ اثربخش بوده است.گاباپنتین برای درمان بیمارانی که علاوه بر نشانگان پاهای بی‌قرار‌ به درد نوروپاتیک نیز مبتلا هستند، درمان خط اول محسوب می‌شود.

۴- اوپیوییدها:

اپیوییدها ممکن است علایم این بیماران‌ را بهبود بخشند. درمان با اکسی‌کدون به کاهش علایم نشانگان RLS، کاهش حرکات دوره‌ای اندام حین خواب و بهبود هوشیاری طی روز منجرمی‌شود. پروپوکسی‌فن (Darvon) در درمان بیماری مفید بود،
مصرف ترامادول در هنگام شب علایم بیماری RLSرا بهبود می‌بخشد.

۵-بنزودیازپین‌ها:

بنزودیازپین‌ها در درمان علایمی که منجر به بیداری بیمار از خواب می‌شود و یا اگر شروع به خواب رفتن در بیمار مشکل است، می‌تواند مفید باشد.

مصرف برخی داروها سبب تشدید علایم‌ می‌شوند . قطع این داروها ممکن است علایم را بهبود بخشد. تمامی مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین سبب افزایش حرکات دوره‌ای اندام حین خواب‌ می‌شوند. برعکس، بوپروپیون تعداد حرکات اندام را کاهش می‌دهد. به علت همپوشانی نشانگان پاهای بی‌قرار و حرکات دوره‌ای اندام حین خواب، احتمال دارد بوپروپیون سبب بهبود، یا حداقل عدم تشدید علایم نشانگان پاهای بی‌قرار شود.

پیش‌آگهی

نشانگان پاهای بی‌قرار سیر متغیری دارد، اما معمولا علایم آن با افزایش سن پیشرفت می‌کند. ممکن است در برخی افراد برای مدتی علایم به طور خود‌به‌خود برطرف شود، اما معمولا علایم عود می‌کند. در نوع ثانویه به بیماری زمینه‌ای، در صورت درمان بیماری زمینه‌ای ممکن است علایم بهبود یافته یا برطرف شود. داروها، در صورت نیاز، ممکن است علایم را بهبود بخشند.