مهم ترین عوامل ایجاد نگرانی و اضطراب

بیماریهای روحی و پدیده هایی که به ظاهر نمی توان آنها را جزو بیماریهای جسمی دانست، بی شمارند که اضطراب در زندگی روزمرّه یکی از آنهاست . بیماریهای روحی – از جمله اضطراب – مانند بیماریهای جسمی قابل درمان می باشد و مهم ترین راههای موفقیت در این زمینه عبارت است از:

1-   شناسایی عوامل نگرانی و نیز اسباب تقویت و تضعیف آن

2-   شناخت عوامل پیشگیری از اضطراب

3-   شناسایی عواملی که موجب آرامش و سکون نفسانی می شود

مهمترین عوامل اضطراب آور عبارتند از:

1-   بدبینی نسبت به آینده

2-  داشتن گذشته ای نامطلوب و یأس آور : کسی که از گذشته خود پشیمان و در دادگاه وجدان خود، مورد ملامت است گرفتار دلهره می شود. در نهج البلاغه می خوانیم: اِِِنّما المَِِرءُِ مَجزیُّ بِما اسلَفَ وَ قادٍِِِمُِ علی ما قَدَِّمَ: پاداش آدمی، بستگی به کردار گذشته او دارد و هر کسی بر سر سفره ای که از پیش تهیه کرده و آنچه که از پیش فرستاده است، می نشیند.

3-   احساس ضعف و ناتوانی

4-   احساس پوچی در زندگی

5-  ناامیدی: امام علی (ع) می فرماید: وَ ان مَلَکَهُ الیَأسُ قَتَلَهُ الأسَفُ: آنگاه که ناامیدی بر دل غالب شود، تاسف همراه نگرانی ، آدمی را از پای در می آورد.

6-  سوء تفاهم: گاهی سوء تفاهم به معنای سوء برداشت از سخن، کلام، حرکت یا تصمیم گیری کسی می تواند نگرانی در زندگی آدمی ایجاد کند و در این رابطه یافتن ریشه سوء تفاهم زمینه پدیداری اضطراب را از بین می برد.

7-   تردید: تردید و دو دلی، بیشتر ریشه در عدم دقت کافی با نداشتن شهامت دارد. و از عوامل اضطراب است.

8-   هم نشین با مبتلایان به اضطراب: در سروده ای از سنایی غزنوی آمده است:

منشین با بدان که صحبت بد                    گر چه پاکی تو را پلید کند

آفتاب بدین بزرگی را                            لکّة ابر، ناپدید کند

9-   دنیا پرستی و تکلفات: مولوی می گوید:

تکلّف گر نباشد خوش توان زیست تعلّق گر نباشد خوش توان مرد

اشرف پهلوی، در زندگی نامه خود می نویسد:

هنگامی که انگلیسی ها به پدرم گفتند باید تاج و تخت را ترک کنی، پدرم بیست سال پیرتر شد و اضطراب و دلهره سراسر وجود او را فرا گرفت.

10-احساس ناسپاسی: این حالت بیشتر در کسانی یافت می شود که توجه به خدا در تفکر آنان جایگاهی ندارد و به بشر گرایی (اومانیسم) پای بندند. اینان هنگامی که دیگران را نسبت به خود ناسپاس می بینند، احساس گرفتاری در بن بست کرده، به دلهره مبتلا می گردند.

11- احساس نابودی: احساس پایان پذیری زندگی برای کسانی که اعتقادی به زندگی پس از مرگ ندارند نگرانی زاست.

12- بدبینی: سوء ظن نسبت به سرنوشت، اینده خانواده، بستگان خود و دیگران، بدبینی به ذات الهی و تردید در شمول لطافت او، سوء ظن به عوامل زیست محیطی که در آدمی تأثیر دارند و نیز اجتماع و روند پیشرفت آن همه به نوبه خود، در روحیه آدمی تأثیر منفی بر جای نهاده و زمینه ساز اضطراب می گردد.

13- وسوسه های شیطانی: خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «لیحزَنَ الّذین آمَنوا» (مجادله،آیه 10) ابلیس، همواره می کوشد تا مومنان را افسرده خاطر و دچار اضطراب کند و از یاد خدا غافل نماید.

14- عصیان (تخلّف): تخلّف باعث تشویش خاطر و نگرانی صاحب خود می گردد.

15- عوامل اجتماعی: بیکاری ، بالا بودن هزینه های زندگی، افزایش سن ازدواج ، پایین آمدن ارزش مدارک علمی و ... می توانند اضطراب آفرین باشند. «یا ایها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطو و اتقوالله لعلهم تفلحون» : ای مومنان اهل صر باشید و مشکلات زندگی اجتماعی را تحمل کنید، ارتباط با یکدیگر و با پیشوای خود را حفظ کنید تا بتوانید تقوای خود را حفظ نمایید (آل عمران ، آیه 200)

در آیه فوق: سخن از اصبروا و صابرو است : اولی به صبر در مشکلات زندگی فردی و دومی به موارد صبر در

صفحه 3

صفحه 4

صفحه5

صفحه 6

امیرالمومنین (ع) فرمود: انّ البلاء للظالم ادَبَ و للمومن امتحان والانبیاء درجه و للاولیاء کرامه: بلاء در زندگی آدم ستمکار، موجب تادیب برای انسان با ایمان، مایه امتحان، برای پیامبران، عامل ترفیع درجه و برای اولیاء الهی ، مایه کرامت  بزرگی است.

18) منطق عشق: در بسیاری از موارد ، ریشه تحمل دشواریهای زندگی را می توان در عشق جست به عبارت دیگر دل عاشق در راستای رسیدن به معشوق کمتر دچار تردید و دلهره می شود.

19) چشم دوختن به نعمتهای موجود: آدمی نباید فقط به ضعف های خود نگاه کند بلکه هر کسی باید به تواناییها و نعمتهای ارزنده خدادادی موجود در جسم، حال و زندگی خود بیندیشد ، به آنها دل خوش کند و به شکر الهی بپردازد. تجلی شکر الهی در قدم اول آن است که در باب رفع دشواری های خویش از انها استفاده نماید.

20) توجّه به طبیعت زندگی: لَقَد خلقنا الانسانَ فی کَبَد: انسانها را در دشواریها آفریدیم. (یعنی خلقت آفرینش آدمی در عرصه طبیعت همراه یک سلسله از ناملایمات، تضادها و مزاحمتها است.)

- توجّه به طبیعت زندگی دنیوی، موجب آرامش خاطر، کم گرفتن ناملایمات، خوگرفتن با دشواری ها و ناچیز انگاشتن سختی هاست. حافظ در این باره سروده است :

که این منزلِِِِِِ درد و جای غم است     در این دامگه، شادمانی کم است

21) آخرت گرایی: توجه به زندگی آینده پس از مرگ ، نشان از حضور یقین در دل است و این مسأله بسیاری از ناراحتی های درونی و اضطرابها را از آدمی دور می سازد. توجه به مرگ و سفری که برای همگان در پیش است، از دلهره ها می کاهد. و امیرمومنان (ع) می فرماید: ذکرُِِ المَوت یُِهَوّنُ أسبابَ الدّنیا. یاد مرگ ، مشکلات زندگی را آسان می نماید.

22) توبه: بسیاری از موارد تشویش خاطر و اضطراب درونی بر اثر فشار وجدان در انجام اعمال نارواست و روی آوردن به توبه و بازگشت به سوی خدا، باعث انبساط خاطر درهایی از عذاب وجدان خواهد بود.

حصول آرامش در پرتو توبه همان است که آیة 222 سورة بقره به آن اشاره دارد.

ان الله یحبّ التوابینَ وَ یُحبُّ المُتَطَهرینَ: همانا خدا توبه کاران و پاکی خواهان را دوست دارد.

23) توکّل: یکی از برترین اسباب رفع نگرانی، توکل به خداست. امیرالمومنین (ع) فرمود: من وثقَ بالله اراهُ السرور وَ مَن توکّل علیه کَفاهُ الامور: کسی که به خدا اعتماد کند، سرور فلبی برایش حاصل می شود و کسی که به خدا توکل کند، خدا امر او را کفایت می کند.

انسان با توجه به سعی وتلاش خود، باید همه گونه توان خود را به کار گیرد، توکّل به خدا کند و همواره از او مدد جوید تا همة عوامل دست اندر کار بیرون از ارادة آدمی نیز، طبق خواست او عمل کرده، وی را در دست یابی به مقصود همراهی نماید. حضرت علی (ع) می فرماید: لا وکیلَ دونَهُ: غیر از خدا کسی سزاوار توکّل نیست.

24) انتظار: انتظار یکی از بزرگترین پشتوانه های روحی آدمی است که در کشاکش مشکلات زندگی توان مقابله به آدمی می بخشد که از حصول انواع افسردگی و اضطراب پیش گیری می کند. مسأله انتظار در اسلام، دارای اهمیتی ویژه بوده و برترین عمل به شمار آمده است: أفضلُ أعمال اُمّتی ، انتظار الفَرَج.

25) روزه: روزه گرفتن خالصانه می تواند، دل آدمی را از نگرانی برهاند. امام باقر(ع) به جابربن یزید جعفی فرمود: .... الصیام والحج تسکین القلوب: روزه گرفتن و به حج رفتن مایه آرامش دل است.

26) پارسایی: انسان پارسا بدین حقیقت اذعان دارد که: الف) خدا پشتوانة او در زندگی است زیرا در قرآن آمده است: ان الله یدافع عن الذین آمنوا: خدا حامی ایمان پیشگان است.

ب) درهای ناشناخته امدادهای غیبی، همواره در پیش روی اهل تقواست. قرآن میفرماید:

و من یتق الله یحمل له مخرجاً و یرزُقهُ مِن حیثُ لا یَحتَسبُ: کسی که به تقوا روی آورد در رهایی از دشواری ، از جایی که فکر آن را نمی کند، در برابرش گشوده می شود.

27) توسل و شفاعت طلبی: برای رهایی از چنگال دلهره ، از اعتباری که دیگران (اولیاءالله) در پیشگاه خدا دارند، می توان سود جست. آنان را واسطه قرار داد، به دامن آنان متوسّل شد و از این طریق، از فیض شروط خدا و الطاف کریمانة او بهرهمند گشت که این گونه بهره مندی را توسل و شفاعت خوانند (گر چه واژه شفاعت ، بیشتر در امور اخروی و واژه توسّل غالباً در مورد مسایل مربوط به زندگی دنیوی به کار می رود.)

28)زیارت خانه خدا: امام باقر (ع) فرمود: الصیام والحج تسکین القلوب: انجام حج، باعث آرامش دلهاست

29) زیارت قبور: زیارت قبور اقوام و دوستان و آشنایان به ویژه زیارت قبور اولیاء الله از جمله پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) و توسل به آنان مورد توجه اکید اسلام است.

30) دیدار اقوام: دیدار اقوام پرداختن به مسأله «صلة رحم» که مورد تأکید اسلام است به نوبة خود یکی از عوامل کاهش اضطراب می باشد. صله رحم یکی از مسایلی است که رسول خدا (ص) نسبت به آن اهتمام ویژه ای داشت و بر آن تاکید فراوان می فرمود: صلة رحم ، موجب تحکیم پیوند میان خویشاوندان و نزدیکان و نیز باعث تسکین روحی آنان می شود.

31) نوع دوستی (صدقه دادن): دست گیری از دیگران یکی از عوامل حیات روح و نجات از چنگال دیو باطن، یعنی اضطراب است. در حدیثی آمده است: اللهم انی اشتریت بهذه الصدقه سلامتی: خدایا من با این صدقه، سلامتی بدن و روح خود را خریده ام

32) اعتماد به نفس: اعتماد به نفس یکی از اسباب آرامش دل و از عوامل بازدارنده از غلبه اضطراب و نگرانی می باشد. بنابراین هر قدر اعتماد به نفس را در خود تقویت کنیم، خود را از غلبه و نفوذ اضطراب ، مصون نگاه داشته ایم .

33) سبکبار زیستن: سبك بار زیستن به چند مسأله اساسی بستگی دارد: نخست آن که از توقعات و تکلف های زندگی خود بکاهیم. دوم آن که بیندیشیم که زندگی بدون دردسر و نعمت، به دور از تلخی و زندگی به دور از رنج و زحمت در این دنیا به چشم نمی خورد. سوم آنکه: از حرص ورزیدن در جمع آوری ثروت بپرهیزیم و قانع باشیم و چهارم آن که عرصة زندگی را از اشرافی گری و تجمل پرستی بدور داریم. به گفتة شاعر:

تکلّف گر نباشد، خوش توان زیست  تعلّق گر نباشد ، خوش توان مرد

34) توجه به گذرا بودن دشواری های زندگی: اندیشیدن به این حقیقت که ماهیّت زندگی، ماندگار نیست و همواره دگرگونی است موجب این نگرانی می شود . لذا امیرالمومنین (ع) می فرماید:

انما الدنیا دار مجاز والاخره دار قرار: دنیا محل گذر است نه محل ثبات و باقی ماندن در آخرت محل ماندن است

35) از مرگ نهراسیم

36) پایین آوردن سطح توقعات روزمره زندگی

37) اجرهات و جسارت: هنگامی که نسبت به کاری هراسناک هستید و در اضطراب به سر می برید، با شجاعت به همان کار بپردازید که این کار باعث تقویت شجاعت و شهامت و از بین رفتن اضطراب شما می گردد.

38) دوراندیشی: آینده نگری در حد لازم باید همواره مورد توجه ما باشد و اگر از این اصل غفلت بورزیم، زمینة غلبة هرگونه اضطراب و نگرانی را در خود فراهم کرده ایم. امیرالمومنین به پدران راجع به آیندة زندگی فرزندانشان می گوید: « باید به فرزندان تا حدودی آزادی داد تا طبق اقتضای عقربة ذوق و استعداد درونی خود، راه خود را در جهت سازگاری با آینده انتخاب کنند و در این باره نباید فرزندان را به انتخاب مهارت یا رشتة خلاف علاقه شان وادار کرد.»

39) کنترل آرزوها: آرزوهای دور و دراز ، چه بسا مایة رنج و زحمت و باعث ایجاد اضطراب است و در این مدار، کنترل آرزوها یکی از عوامل رفع و دفع نگرانی و از موجبات تامین آرامش روح آدمی می باشد.

سعدی:

هر که هوا گرفت و رفت از پی آرزوی دل    گوش مدار سعدیا، برخبر سلامتش

40) نظم در امور

41) استفاده و طرد شیطان

42) آوای عرفانی (آوای قرائت قرآن و استماع آن)

43) اقتدا به اسوه ها: تردیدی نیست که توجه به اسوه ها ، کار ساز و نیرو آفرین است. بر این اساس، در احادیث اسلامی آمده است که پیامبر اکرم (ص) فرمود: الشیخ فی قومه کالنبی فی امته: پیر خردمند در میان قوم خود، همچون پیامبری در میان امت خود است.

44) قدم زدن و سخن گفتن: یکی از روشهای رهایی از اضطراب، برون ریزی و فرافکنی است که دستیابی به آرامش را آسان می سازد. و این مسأله از راه قدم زدن میسر است و اگر در کنار قدم زدن، سخن گفتن نیز صورت بگیرد، کارسازتر است.

45) قرائت یا استماع احادیث ائمه (ع): امام باقر (ع) فرمود: ان حدیثاً یحیی القلوب: بدون تردید احادیث و رهنمودهای حیات بخش ما، مایه حیات دلهاست.

46) عطف توجه به فضایل و مصائب اهل بیت

47) تحریک عواطف انسانی، اشک و سوز: امیرالمومنین (ع) فرمود: البکاءُ من خشیه الله، ینیر القلب . گریستن از خوف و خشیّت الهی، مایة نورانی شدن دل است.

48) آراستگی و خودآرایی:

پیامبر اکرم(ص) از پیروان خود خواسته است که اولاً اهل نظافت باشند و ثانیاً اهل سپید پوشی باشند و لباس سپید بپوشند. آن حضرت در رهنمودی دیگر در باب لباس پاکیزه فرمود: شستن لباس باعث از بین رفتن غم و اندوه می گردد.»

49) تکلّم: سخن گفتن در برخی موارد از اضطراب درونی می کاهد یا آنرا از بین می برد. گفتن راز دل، بیان دشواری های زندگی پیش اهل آن، آرامش را به دل آدمی هدیه می کند.

50) خنده: یکی از القاب پیامبر اسلام (ص) عبارت است از «الضحوک» (خندان و شاد) امام هفتم (ع) فرمود: ان الله عزوجل یبغض الضحاک من غیر عجب: خدا آدم بدون جهت خندان را دوست ندارد.

در این حدیث کثرت خندیدن غیر حکیمانه نه مورد نهی قرار گرفته است پس اگر خنده دلیل عقلایی داشته باشد اشکالی ندارد.

51) ولایت اهل بیت (ع): یکی از سرچشمه های آرامش ولایت و سرسپردگی در برابر اهل بیت (ع) است. حضرت محمد (ص) فرمود: ذکرالله عزوجل عباده و ذکری عباده و ذکر علی عباده و ذکر الائمه من واحده عباده: به یاد خدا بودن عبادت است و نیز به یاد من، علی، فرزندان او از ائمه بودن عبادت است.

52) خواب: خواب یکی از نیازهای ضروری زندگی انسان است که تجدید قوا و تمدّد اعصاب و در نتیجه «آرامش» را به ارمغان می آورد . امام صادق (ع) درباره  فواید خواب می فرماید:

راحه البلدان و اجمامه قواه: خواب ، استراحت بدنی و تنظیم و ترسیم قوای آنرا به همراه دارد.

53) پرداخت زکات و خمس: وقتی زکات را خالصانه می پرداختند پیامبر (ص) در حق آنان دعا می کرد. از امام صادق (ع) سوال کردند، آیا اخذ زکات و دعا کردن در حق زکات دهندگان، پس از پیامبر نیز جریان دارد ؟ امام پاسخ داد: آری. و اکنون که در دوران غیبت به سر می بریم دعای امام زمان (عج) شامل کسانی می شود که به اداء زکات می پردازند.

54) مصاحفه: لمس کردن در میان ما، به بوسیدن صورت، دست دادن ، بغل کردن صورت می پذیرد که اصطلاحاً تقبیل، مصاحفه، معالفه و استلام خوانده می شود. پیامبر اکرم (ص) فرمود: تصامخوا فان التصافح یذهب السخیمه : با یکدیگر مصافحه کنید که کینه ها را از بین می برد.

55) سلام دادن: اسلام تاکید دارد تا درجه پایین تر از صله ارحام که همان سلام دادن به دوست و فامیل باشد از طریق سلام دادن صورت گیرد. «صلوا ارحامکم ولو سلام» امیرمومنان در این باره می فرمود: انجل الناس من بخل بالسلام.

56) موسیقی (آهنگ موزون و روح نواز): گوش دادن به آوای زیبا و دلنواز و روح انگیزی که باعث تحریک نفسانیات و سبب غفلت آدمی از خدا گردد، حرام است لکن آهنگی که آدمی را به سوی خدا و حقیقت هستی سوق می دهد، موضوع حرمت نخواهد بود.

57) نفی خواطر (تمرکز حواس) : تمرکز حواس در اینجا طبق اصطلاح عرفانی است یعنی: خاطر خود را ؟؟؟ و رعایت دستورات او معطوف داشتن و انصراف حواس از آنچه مایه سرگرمی و باعث غفلت از خدا می باشد

آدمی باید دارای تمرکز حواس باشد تا عوامل اضطراب زا در آن نفوذ نکند و در صورت نفوذ باید « به نفی خواطر» پرداخت تا دلهره و نگرانی و اضطراب زایل شوند.

58) طهارت اسلامی (وضو، غسل، تعمیم): بدیهی است که یکی از عوامل تداوم عمر و یکی از ؟؟؟ رزق آدمی از سوی خدا رهایی از اضطراب و دارا بودن آرامش است اگر چه ما عادت داریم هنگام عبادت با طهارت باشیم لکن سزاوار است که همیشه با طهارت باشیم.

59) تجاهل و تفاضل: در کلامی از پیامبر اکرم (ص) آمده است: «لو لا حق ابن آدم ماهناه العش»: اگر ینافل« فرزند آدم آدمی زاده) در زندگیش گاهگاهی خودنمایی نمی کرد زندگی او شیرین و گوارا نمی گشت لذا در سخنی از امیرمومنان آمده است: لا عقل لا لتجاهل: عقل (خردمندی) همچون تجاهل وجود ندارد. و نیز فرمود: من اشرف افعال الکریم تغافل عما یعلم.

در یکی از پژوهشهای امروز امده است که شیوع افسردگی در افراد باهوش بیشتر است.

60) شمارش و یادداشت: گرچه تغافل در زندگی روزمره نسبت به برخی مسائل ، سودمند است لکن یادداشت کردن برخی از موارد غمها و دشواری های زندگی به نوبه خود راه حلی در جهت دستیابی به آرامش قلبی است. یادداشت کردن غمها، نوعی فرافکنی نیز محسوب می گردد و از این راه آمادگی دفاعی آدمی در باب تحمل آنها بیشتر می شود.

61) دیدار اولیاء الله: دید و بازدید در روانشناسی اسلامی مورد توجه اکید است. باید توجه داشت که دیدار و زیارت انسانهای مومن تاثیر ویژه ای در فرد دیدار کننده دارد و آدمی را از چنگال اضطراب می رهاند.

62) حلم و خویشتن داری: امیرالمومنین (ع) می فرماید: کسی که خود را با «حلم» و خویشتن داری بیاراید سبک سری و اضطراب او فرو می نشیند. یکی از اثرات حلم ورزی، نرم خوئی و مدارا با دیگران است. که اثرات ارزنده ای از جمله : حس احترام نسبت به دیگران نسبت به اهل حلم را بر می انگیزد.

حلم ورزی حکیمانه را نباید با «خودخوری» یکی دانست حلم ورزی حکیمانه چیزی است که از بیان مشکلات زندگی پیش نامحرمان و افشای نابهنگام خود پیشگیری می کند و تضادی با برون ریزی حکیمانه ندارد.

62) چشم پوشی: البته چشم پوشی که از آن در فرهنگ اسلامی به «غض الطرف» تعبیر می شود عبارت است از چشم پوشی حکیمانه که دست کشیدن از لذت زودگذر به همراه دارد . لذتی که پشیمانی ، ندامت ، حسرت، دلهره و اضطراب به همراه دارد لذا امام علی(ع) می فرماید: «کم من نظره جلبت حسره» : سبایک دیدن و نظر کردن مبدأ حسرت می شود.

10 – راه مقابله با فشارهای روانی

1- با صرف غذا آرامش بیابید: متخصصان ام . ای تی. طی پژوهشهایی به این نتیجه رسیده اند که مصرف کربوهیدراتها باعث افزایش سروتونین در مغز انسان شده و تاثیر مثبتی بر خلق و خوی افراد گذاشته و در نتیجه تاثیر آرام بخشی بر کل بدن می گذارد. بهتر است که در روزهای پرتنش در چند وعده ، غذای کم حجم و حاوی کربوهیدرات مصرف شود ولی در عین حال میزان کل کالری مورد نیاز را در وضع مناسبی ثابت نگه داریم.

2- از خود سه سوال بپرسید: 1) آیا این موضوع مهم است؟ 2) آیا این جریان تغییر پذیر است؟ آیا واکنش من در مقابل مسأله بجا و مناسب است؟

هر کسی می تواند با بهره وری از این روش و پرسیدن این سوالها از خود و پاسخ دادن به آن خود را آرام و محرکهای تنش زا را از میان بردارد.

3-با دویدن از بار مشکلاتتان بکاهید. حتی انجام فعالیت متعادل نظیر پیاده روی به مدت 30 دقیقه در روز به بهبودی وضع جسمانی و روحی شخص می انجامد.

4- دیدگاههای خودتان را بررسی کنید: اختصاص نیم ساعت از روز برای انجام کار لذت بخش باعث می شود که جان و نیروی تازه ای بگیرید مخصوصاً در ایام تعطیل کارهای روزمره را کنار بگذارید و سری به دوستان و خویشاوندانتان بزنید.

5- نفسهای عمیق بکشید: کشیدن نفس عمیق به نحوی که ریه ها کاملاً پر شود و عمل رساندن اکسیژن به مغز سریع تر صورت گیرد به این منظور از راه بینی آهسته و عمیق نفس بکشید و حس کنید که این هوا و تمام بندبند وجودتان جریان می یابد سپس به مدت طولانی هوا را بیرون ندهید. ضمن انجام این کار هر چه هوا هست بیرون بیاید تا شکمتان تخت شده و آه بکشید.

6- خنده کنان تنش زدایی کنید. خنده ای که از ته دل باشد، ماهیچه ها را شل کرده، فشار خون را کاهش می دهد. هورمون تنش زا متوقف شده و دستگاه ایمنی را تقویت می نماید.

7- چای سبز فشار روحی را کاهش می دهد : قهوه ، ادویه، کاکائو که سرشار از مواد پنهانی کافئینی هستند محرکهایی می باشند که دستگاه عصبی را تحریک کرده و می توانند شما را نسبت به فشار روانی مستعدتر کنند. موقعی که به ماده محرک خفیفی نیازمندیم خوردن چای سبز بسیار مفید است.

8- هنگام فشار روانی ، دست به استراحت بزنید.

9- عبادت کنید: به نظر پزشکان، آرام بخش ترین آیین مذهبی هنگامی است که هر روز صبح عبادت کنید و نماز بخوانید. عبادت و راز و نیاز با پروردگار تاثیر هورمونهای ایجاد فشار روحی همچون آدرنالین و نورآدرنالین را در بدن تقلیل می دهد.

10- تمرینات آرام بخشی (relaxiation)انجام دهید. این تمرینات می تواند در کل عضلات بدن یا در برخی از عضلات صورت گیرد. روزی 15 الی 20 دقیقه را صرف انجام تمرینات سفت و شل نمودن عضلات بدن خود بکنید. این عمل را بهتر است از قسمتهای پایین بدن یعنی نوک انگشتان پا شروع کرده و به قسمتهای سر و گردن برسانید.

خلاصه ای از کتاب : سرچشمه های آرامش در روانشناسی اسلامی

مولف : سید محمد شفیعی مازندرانی

نوبت چاپ: اول بهار 1384

ناشر: عطرآگین