كودكان از طريق فعاليت‌هاي مشترك با اعضاي بزرگ‌تر جامعه‌ی خود كه از جامعه‌ی كوچك خانواده شروع مي‌شود، بر فعاليت‌هاي گوناگون مسلط مي‌شوند. بسترهاي اجتماع، بر نحوه‌ی سازمان يافتن دنياي شناختي آن‌ها تأثير مي‌گذارد. بسياري از فعاليت‌هاي ذهني پيچيده مانند توجه ارادي و حافظه‌ی سنيجده و مسأله‌گشايي در تعامل اجتماعي ريشه دارند.

واژه‌ی منطقه‌ی مجاور رشد توضيح مي‌دهد كه والدين چگونه با حمايت خود و همچنين معلمان به كودك كمك مي‌كنند تكليفي را كه به تنهايي نمي‌تواند از پس آن برآيد، حل كند.

محيط اوليه و رشد عقلاني       

يكي از محيط‌هايي كه بر رشد عقلاني كودك تأثير مي‌گذارد، محيط خانه است.

محيط فيزيكي منظم و تحريك كننده به اضافه‌ی محبت و ترغيب و تشويق والدين صرف‌نظر از مرتبه‌ی اقتصادي و اجتماعي و قوميت، همواره بهره‌ی هوشي اوليه‌ی نوباوگان و كودكان را پيش‌بيني مي‌كند. ميزان محبت كردن والدين به كودكان نوپا اهميت زيادي دارد. در پژوهشي كودكاني که با والدين تني خود بزرگ شده بودند، والديني كه باهوش‌تر بودند، تجربه‌هاي بهتري را به‌دست مي‌دادند و فرزنداني را به دنيا مي‌آوردند كه از لحاظ ژنتيكي باهوش‌تر بودند. اين موضوع، همبستگي ژنتيك و محيط را مي‌رساند.

در يك تحقيق معلوم شد، نوبوگاني كه در خانواده‌هاي كم جمعيت بزرگ شده بودند والديني داشتندكه از لحاظ كلامي خيلي بيشتر راغب به پاسخگويي به آن‌ها بودند. عاملي كه پيشرفت زبان، هوش و موفقيت را به همراه دارد.

مهد كودك       

محيط خانه تنها محيطي نيست كه كودكان وقت خود را آن‌جا سپري مي‌كنند.

پژوهش‌ها نشان داده است نوباوگاني كه مدتي را در مهد كودك با كيفيت بد مي‌گذارنند، از نمره‌ی آزمون شناختي و اجتماعي كمتري برخوردار بودند. آن‌ها توسط معلمان حواس‌پرت و بي‌ملاحظه و بي‌علاقه نگهداري شده بودند. برعكس مهد كودك خوب مي‌تواند، تأثير ناگوار زندگي در خانواده فقر زده و تحت فشار را كاهش دهد. پژوهش ها نشان داده است وارد كردن كودكان به مهد كودك خوب در نوباوگي و نوپايي با قبليت شناختي، عاطفي و اجتماعي در اواسط كودكي و نوجواني ارتباط دارد.

سه نظريه‌ی رشد زبان

ديدگاه رفتارنگر:

اسكينر: وقتي نوباوه از خود صداهايی در مي‌آورد و والدين آن‌هايي را كه بيشتر شبيه كلمه هستند، با لبخند زدن و بغل كردن، واكنش نشان مي‌دهند، آن را تقويت مي‌كنند.

گرچه تقويت به رشد آغازين زبان كمك مي‌كند ولي بيشتر حمايت كننده‌ی زبان است، نه توجيه كننده‌ی رشد زبان.

ديدگاه فطري نگر:      

چاسكي: مهارت زبان كودك در ساختار مغز او حك شده. همه‌ی كودكان با ابزار فراگيري زبان (LAD)به دنيا مي‌آيند.

ديدگاه تعامل‌گرا:        

اين ديدگاه تأكيد دارد كه توانايي‌هاي فطري  و تأثيرات محيطي براي ايجاد دستاوردهاي كودك با هم درتعاملند. استعداد فطري به ميل زياد به تعامل با ديگران و محيط اجتماعي (زباني) غني با هم تركيب مي‌شوند و به كودكان كمك مي‌كنند تا يك سيستم ارتباطي بسازند.

رويدادهاي رشد زبان در 2 سال اول زندگي     

2 ماهگي: نوباوگان صداهاي مصوت نما از خود در مي‌آورند.

4 ماهگي: نوباوگان و والدين توجه مشترك برقرار مي‌كنند. والدين معمولاً آن‌چه را نوباوه مي‌بينند بهصورت كلامي بيان مي‌كنند. در اين دوره نوباوه غان و غون مي‌كند و به اصوات، حروف بي‌صدا اضافه مي‌كند و هجاها را تكرار مي‌كند.

4 تا 6 ماهگي: تعامل بين والدين و نوباوه. بازي‌هاي ساده‌اي مانند دالي موشه براي نوباوگان بازي‌هاي تمريني براي مكالمه هستند.

8 تا 12 ماهگي: غان و غون كردن صداها و حالت لهجه‌ی اتباطي زباني. نوباوگان براي تأثير گذاشتن بر رفتار ديگران به كارگيري ژست‌هاي پيش كلامي مانند نشان دادن و اشاره كردن را آغازمي‌كنند.

12 ماهگي: نوباوگان اولين كلمه‌ی قابل تشخيص را بيان مي‌كنند.

18 تا 24 ماهگي: واژگان از 50 كلمه به 200 كلمه افزايش مي‌يابد.

20 تا 26 ماهگي: كودكان نوپا دو كلمه را تركيب مي‌كنند.

تفاوت‌هاي فردي و فرهنگي    

بررسي‌هاي متعدد نشان داده‌اند دخترها در رشد اوليه‌ی واژگان اندكي از پسرها جلوترند. رايج‌ترين توجيه زيستي رشد جسماني سريع‌تر دختران است كه رشد اوليه‌ی نيمكره‌ی چپ مغز را كه مخزن زبان است، تقويت مي‌كند. علاوه بر جنسيت كودك، شخصيت نيز در اين تفاوت نقش دارد.

كودكان نوپاي تودار و محتاط معمولاً منتظر مي‌مانند تا قبل از صحبت كردن، مقدار زيادي بفهمند بالاخره وقتي كه آن‌ها صحبت مي‌كنند، واژگان آن‌ها به‌سرعت افزايش مي‌يابد.

حمايت كردن از رشد اوليه زبان          

بزرگسالان از گفتار بچه‌گانه براي صحبت كردن با كودكان‌شان استفاده مي‌كنند كه داراي راهبرد ارتباطي توجه مشترك رعايت نوبت است. والدين بايد نسبت به ژست‌هاي پيش‌كلامي كودك حساسيت نشان دهند.

تبادل گفت‌وگو بين والد و كودك يكي از بهترين عوامل رشد اوليه زبان و مهارت تحصيلي در سال‌هاي دبستاني است. گفت‌وگو درباره‌ی عكس‌هاي آلبوم، روش بسيار مؤثري براي صحبت كردن با بچه‌هاست.

در مقابل، ناشكيبايي در تلاش كودك براي صحبت كردن و بي‌توجهي به آن باعث مي‌شود كه كودك دست از تلاش بردارد و مهارت‌هاي زباني او رشد نكند.

منبع: روانشناسی رشد