بیش فعالی به معنای ناتوانی در یادگیری نیست

پژوهش­گران طی زمان با کودکانی مواجه می‌شوند که از نظر وضعیت بینایی، شنوایی و هوش بهنجار هستند، ولی نمی‌توانند یاد بگیرند.با وجود مطالعات فراوانی که در این زمینه صورت گرفته، اما هنوز شناسایی این اختلال با نوعی مشکل همراه است. حتی در مواردی ناآگاهی و ناآشنایی‌های معلمان، مسئولان و والدین سبب می‌شود این کودکان به اشتباه به مدارس استثنایی فرستاده شوند. در این میان سؤالات زیادی درباره­ي این کودکان وجود دارد که بسیاری از والدین پاسخ درست آن­ها را نمی‌دانند.

چه رابطه‌ای بین بیش‌فعالی و اختلال یادگیری وجود دارد؟

در کودکان مبتلا به اختلال یادگیری بیش‌فعالی نسبتاً شایع است. داده‌های موجود حاکی است حدود 15تا30 درصد کودکان دچار اختلال یادگیری همزمان دچار بیش‌فعالی هستند. ممکن است این کودکان علائمی مانند بی‌توجهی، تغییر سریع توجه، حواس‌پرتی، تکانشی بودن، پرفعالیتی، اشکال در پردازش گفتار و کمبود دقت در کپی کردن داشته باشند.

در گذشته روان‌شناسان به همراه بودن بیش‌فعالی کودکان با ناتوانی یادگیری تأکید می‌کردند، در حالی که امروزه علاوه بر آن نقایصی مربوط به توجه و تکانشگری نیز به عنوان مشکلات همراه مورد بررسی قرار می‌گیرد. این کودکان ممکن است به سختی برای مطالعه و یادگیری تمرکز کافی داشته باشند. شواهد پژوهشی نشان داده‌اند، درمان‌های دارویی به­ویژه مصرف ریتالین در بهبود عملکرد تحصیلی این کودکان تأثیر داشته است.

چگونه می‌توان اختلالات یادگیری را از سایر اختلالات تمیز داد؟

تشخیص افتراقی اختلال یادگیری از سایر اختلالات اهمیت ویژه‌ دارد. گاهی اوقات به علت تشابهات فراوانی که میان برخی اختلالات وجود دارد، ممکن است به کودک برچسب اشتباهی زده شود، در نتیجه کودک از مسیر صحیح درمان دور می‌شود. برخی اختلالات و بیماری‌هایی که گاهی با این اختلال اشتباه گرفته می‌شوند، عبارت است از:

عقب‌ماندگی ذهنی

کودکان مبتلا به عقب‌ماندگی ذهنی همانند کودکان با اختلال یادگیری ویژگی‌هایی مانند مشکلات زبانی، مشکلات ادراکی و بیش‌فعالی از خود بروز می‌دهند، اما کودکان عقب مانده­ي ذهنی برخلاف کودکان دارای اختلال یادگیری در تمام زمینه‌ها رشد کندی دارند. آزمون‌های هوشی می‌تواند تا حدودی این مسأله را روشن کند.

اختلالات هیجانی ـ رفتاری

اگرچه تشخیص مشکلات هیجانی و رفتاری از اختلال یادگیری بسیار دشوار است، ولی اگر کودک انگیزه­ي کافی برای ادامه­ي تحصیل داشته باشد، می‌توان اختلال یادگیری را تشخیص داد. اختلال نقص توجه ـ بیش‌فعالی(ADHD):

چون مبتلایان اختلال یادگیری و اختلالADHD، دچار مشکلات توجه و پرتحرکی هستند و از مهارت‌های سازماندهی برخوردار نیستند، به سختی از هم تشخیص داده می‌شوند.با این وجود اگر پیشرفت تحصیلی کودک همسطح با توانایی‌ فردی او باشد و میان آن­ها تفاوت زیادی وجود نداشته باشد، به عنوان اختلال نقص توجه ـ بیش‌فعالی شناسایی می‌شوند. گاهی این دو اختلال با هم دیده می‌شود که بدیهی است برای هر دو باید مداخلات درمانی انجام گیرد.

اختلالات یادگیری چه موقع ظاهر می‌شود؟

بنابر اظهارنظر برخی پژوهش­گران مشکلات یادگیری در کودکان ممکن است در کلاس اول مشاهده شود، همان زمانی که کودک در موقعیت‌های گروهی و آموزشی قرار می‌گیرد و نسبت به سایر هم­کلاسی‌های خود در انجام تکالیف درسی دچار مشکل می‌شود. گاهی برخی کودکان به­خصوص اگر هوش بالایی داشته باشند در مقاطع پایین تحصیلی (دوره­ي ابتدایی) با استفاده از حافظه و حدس ناتوانی در خواندن را جبران می‌کنند.در چنین مواقعی اختلال ممکن است تا کلاس چهارم یا بیشتر آشکار نشود.

به هر حال هنگامی باید تشخیص اختلال یادگیری گذاشته شود که کودک حداقل دو سال در مدرسه حضور داشته باشد و در این صورت مشخص می‌شود با آموزش‌های ارائه‌شده در مدرسه هنوز از یادگیری ناتوان است یا نه. باید اطمینان حاصل شود که به­خصوص در مورد ریاضی با وجود آموزش عمومی در کلاس و آموزش انفرادی توسط مادر یا معلم عملکرد کودک قابل قبول است.

آیا اختلال یادگیری را می‌توان قبل از سن مدرسه تشخیص داد؟

بیشتر پژوهش­گران بر این باورند که برای تشخیص اختلال یادگیری باید تا کلاس دوم دبستان صبر کرد تا کودک برای آموزش‌های مناسب در مدرسه فرصت کافی داشته باشد. اغلب در سنین پیش از دبستان نشانه‌های اولیه‌ای از ناتوانی‌ها وجود دارد که ممکن است توجه والدین را به خود جلب کرده باشد. در چنین مواقعی اگر این علائم درمقایسه با سن، وضعیت آموزشی یا توانایی‌ شناختی کودک قابل انتظار نباشد، به احتمال زیاد می‌تواند نشان‌دهنده­ي اختلال یادگیری باشد. برای تشخیص زودهنگام این اختلال کودک باید توسط یک درمانگر مجرب ارزیابی شود.

چه عواملی در تشخیص زودهنگام اختلال یادگیری مؤثر است؟

وجود هر یک از علائم هشداردهنده­ي اولیه درکودک به­طور قطع سبب ایجاد اختلال یادگیری نمی‌شود، ولی پیگیری زودهنگام و برنامه‌ریزی مناسب برای این کودکان که در معرض خطر هستند، نه‌ تنها می‌تواند شکست‌های تحصیلی را کاهش دهد، بلکه در حد وسیعی از بروز آن پیشگیری می‌کند.

این کودکان ممکن است یک یا چند مورد از این علائم را داشته باشند: دیرتر از کودکان همسن خود صحبت کنند، در یادگیری لغات جدید کند باشند، در تلفظ کلمات با مشکل روبه‌رو باشند، قادر به یادآوری صحیح واژه‌ها نباشند، در فراگیری مهارت آگاهی واج­شناختی (مهارت زبانی) متناسب با سن دچار مشکل باشند، در یادگیری الفبا، شماره‌ها، روزهای هفته و رنگ‌ها ناتوان باشند، قادر نباشند دستورها یا قواعد چند مرحله‌ای را دنبال کنند، در تعریف یا بازگویی داستان‌ها، ترتیب و توالی صحیح را رعایت نکنند، در کسب مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت دچار تاخیر باشند، در کسب مهارت‌های شناختی مانند توانایی فکر کردن و حل مسأله و... تأخیر داشته باشند و دارای تعامل مناسب با همسالان نباشند و پاسخ‌های مناسب عاطفی به آن­ها ندهند.

آیا اختلال یادگیری درمان می‌شود؟

برخی دانشمندان بر این باورند که مغز می‌تواند تغییر کند. علم گام‌های بلندی در درک عملکرد‌های درونی مغز برداشته و کشف مهمی به نام ترمیم‌پذیری اعصاب را به ارمغان آورده که امید تازه‌ای برای درمان ناتوانی‌ها و اختلالات یادگیری است. ویژگی ترمیم پذیری اعصاب به عملکرد طبیعی مغز اشاره دارد که توانایی مادام‌العمر برای تغییر سه چهارم به شکل ارتباطات عصبی جدید و به وجود آوردن سلول‌های مغزی تازه را در پاسخ به تجربه و یادگیری دارد.